Kịch bản nào cho những nỗ lực hòa giải Nga - Ukraine?

Dư luận quốc tế đang nín thở theo dõi hàng loạt diễn biến mới liên quan đến cuộc xung đột Nga - Ukraine, từ các cuộcđối thoại Mỹ - Ngavà Mỹ - Ukraine ở Ảrập Xêút đến cuộc điện đàm giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump với người đồng cấp Nga Vladimir Putin hay những cuộc gặp gần đây giữa ông chủ Nhà trắng với các lãnh đạo của Anh, Pháp, Ukraine, đặc biệt làvụ tranh cãi nảy lửagiữa ông Trump và Phó Tổng thống Mỹ J.D Vance với Tổng thống Ukraine Zelensky ở phòng Bầu dục hôm 28/2.

Liệu đây là sự bất đồng khi các đồng minh chưa có tiếng nói chung hay chỉ là kịch bản nhằm vào một chiến lược mới? Chúng ta có thể nhìn thấy nhiều điều thông qua các sự việc trên và đặt trong bối cảnh xung đột Nga - Ukraine có nhiều diễn biến phức tạp, rất có thể những yếu tố mới đang dần lộ diện.

Giả thiết về sự mâu thuẫn nội bộ

Dù đây là cuộc xung đột trực tiếp giữa Nga và Ukraine, nhưng những diễn biến gần đây dường như cho thấy Kiev đang bị chính đồng minh của mình đặt ngoài vòng đàm phán. Ukraine có vẻ đang ngày càng vướng vào “vũng lầy” khi đối mặt với việc phải trả những khoản nợ từng được cho là "viện trợ không hoàn lại". Các nước trước đây ủng hộ Kiev hiện liên tục đặt vấn đề về việc hoàn lại tiền viện trợ hoặc phải ký các thỏa thuận về khoáng sản hay kinh tế.

Đứng trên cương vị của Ukraine, đây có lẽ là giai đoạn thách thức nhất của nước này, khi đất đai bị cắt xẻ, tài nguyên bị thế chấp, vị thế giảm sút… Chính những đồng minh được xem là thân cận đang nhắm đến nguồn tài nguyên khoáng sản dồi dào của quốc gia Đông Âu này. Việc hỗ trợ tài chính và khí tài có lẽ cũng chỉ là “bẫy nợ” để hợp thức hóa việc khai thác món hàng béo bở ấy.

Ngay cả Mỹ, nước đi đầu trong việc lên án Nga sau khi xung đột nổ ra cách đây hơn 3 năm, lại bất ngờ thay đổi nhanh chóng khi bỏ phiếu chống dự thảo nghị quyết do Ukraine và phương Tây đề xuất tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc hôm 24/2. Việc Mỹ gạt châu Âu và Ukraine ra khỏi các cuộc thương lượng với Nga được xem là biểu hiện rõ nhất cho những mâu thuẫn và bất đồng trong nội bộ khi Mỹ đề cao vai trò và quyền lợi của họ.

Giả thiết về “màn kịch” chuẩn bị cho chiến lược mới

Lần đầu tiên, tại Phòng bầu dục của Nhà Trắng đã xảy ra một cuộc “khẩu chiến” công khai về quan điểm giữa các nhà lãnh đạo Mỹ và Ukraine. Vụ tranh cãi căng thẳng trước truyền thông tại địa điểm trên là chưa từng có tiền lệ trong lịch sử. Liệu đây có phải việc cố tình để cài cắm những thông điệp đến đối phương, rằng chúng tôi đang bất đồng quan điểm, chúng tôi không có tiếng nói chung và việc ông Trump to tiếng với ông Zelensky nhằm bảo vệ những thỏa thuận đã đạt được với Nga trước đó?

Chúng ta không có căn cứ để loại trừ giả thiết này, vì trên thực tế những vấn đề được cho là quan trọng sẽ rất khó vô cớ phơi bày trước báo chí và Tổng thống Mỹ Trump được đánh giá là người quá lão luyện để hiểu điều này. Việc không hay này xảy ra trước truyền thông có thể không phải ngẫu nhiên khi ông Trump biết rõ bản tính của ông Zelensky.

Liệu vị tổng thống thứ 47 của Mỹ có đang muốn Moscow lơ là khi cố thể hiện rằng chính quyền của ông đang hưởng ứng Nga? Ông Trump có đang muốn Nga thừa thế tiến lên vì tin tưởng vào sự ủng hộ của Mỹ và Washington sau đó sẽ rút lại toàn bộ những gì đã thỏa thuận với Moscow, khiến Nga lún sâu và đi chệch khỏi chiến lược ban đầu? Điều này có lẽ cần chờ đợi thêm những bước đi mới giữa nhiều bên để có thể đánh giá được.

Tuy nhiên, có một điều cần lưu ý là Mỹ hiếm khi bỏ rơi đồng minh và nước này cũng sẵn sàng đánh đổi “con bài” hết giá trị lấy một sự thuận lợi khác. 

Dự báo viễn cảnh tương lai

Trước những thay đổi nhất định gần đây, thông qua hai giả thiết vừa phân tích, chúng ta có thể nhận thấy viễn cảnh về một Ukraine chịu mất mát đáng kể là không thể tránh khỏi. Đây là cuộc xung đột không chỉ giữa Nga - Ukraine, mà rộng hơn là sự cạnh tranh chiến lược giữa NATO, liên minh quân sự do Mỹ đứng đầu, với Nga.

Cuộc xung đột này một mặt phản ánh sự quyết tâm bảo vệ “lằn ranh đỏ” của Nga, một mặt có thể là sự dò xét tình hình kỹ lưỡng của Mỹ. Washington rõ ràng hiểu rằng Moscow sẽ không đơn giản thỏa thuận nếu như không đạt được các mục tiêu đề ra ban đầu khi phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở nước láng giềng. Washington cũng sẽ nhân cơ hội để khẳng định vai trò trung tâm cũng như gia tăng ảnh hưởng của mình. Nói cách khác, Mỹ rất khó bỏ qua cơ hội “vừa có tiếng, vừa có miếng” như thế này.

Ukraine có thể sẽ có hòa bình, nhưng là hòa bình trong kiểm soát, vừa phải chịu tổn thất nặng nề sau xung đột, vừa mất đi một số phần lãnh thổ, vừa phải chịu ràng buộc với những thỏa thuận nợ nần, vừa phải chia sẻ tài nguyên… nhưng vẫn không được kết nạp vào NATO.

Nga có thể sẽ giành được những ưu thế nhất định về lãnh thổ, chiến lược nhưng đổi lại sẽ tạo ra một kẻ thù truyền kiếp ngay bên cạnh và một thế lực sẵn sàng hậu thuẫn đằng sau đối thủ ấy. Ngoài ra, các biện pháp cấm vận kinh tế và dư luận quốc tế cũng sẽ khiến cho Nga ảnh hưởng ít nhiều. 

Bước đi sắp tới của Mỹ rất khó đoán, nhưng chắc chắn chính quyền Trump sẽ không làm những việc không có lợi cho Mỹ. Trước khi rời Nhà Trắng, cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden, người tiền nhiệm của ông Trump, đã phê duyệt hàng loạt các gói viện trợ khủng cho Ukraine. Song, khi tuyên thệ nhậm chức nhiệm kỳ 2, ông Trump lấy đó làm lý do buộc Kiev phải bù đắp bằng cách trao cho Mỹ quyền tiếp cận các nguồn tài nguyên khoáng sản của Ukraine, đặc biệt là đất hiếm để tiếp tục nhận được sự hậu thuẫn của Washington.

Suy cho cùng, dù là màn kịch nào đi chăng nữa, bên chịu thiệt thòi nhất vẫn là Ukraine, một phần do vị trí địa lý của nước này và một phần do sự kém linh hoạt, kém khôn khéo trong chính sách đối ngoại.

Hơn 3 năm xung đột Nga - Ukraine đã kéo theo hàng loạt những hệ lụy trên tất cả các lĩnh vực của thế giới. Giao tranh đẫm máu như đòn giáng vào nền hòa bình ổn định đang là xu thế chung của toàn nhân loại. Đây là vấn đề nan giải vì liên quan đến vị trí chiến lược và tham vọng của các nước lớn.

Trong cuộc xung đột này, sẽ có người thắng, kẻ thua tùy theo góc nhìn của chính họ và quốc tế. Có lẽ đến cuối cùng, thắng lợi vẫn thuộc về hòa bình.

Trương Quốc Lượng